Catenaccio - Hoe Atalanta succes boekt met Cruijffs ideeën

Verscheen op: Catenaccio.nl

Datum: 19 februari 2017

Begin januari startte Atalanta Bergamo het Serie A-duel met Sampdoria met twee zeventienjarigen in de basis. Dat is uitzonderlijk, maar bij Atalanta geen verrassing meer. Hun jeugdopleiding staat bekend als een van de beste van Italië, waar wordt gewerkt zoals wijlen Johan Cruijff het graag bij Ajax had gezien. De Onder-15 en -17 werden afgelopen zomer landskampioen, het eerste staat vijfde met vijf zelf opgeleide spelers in de selectie en de Nerazzurri verkochten afgelopen transferperiode voor liefst vijftig miljoen euro aan jeugdexponenten. Middenvelder Roberto Gagliardini trok naar Inter, terwijl verdediger Mattia Caldara vanaf medio 2018 het shirt van Juventus aantrekt. Het is het resultaat van de Methode Atalanta , gelijkend naar de ideeën van Cruijff en al jaren in de praktijk gebracht door de Italiaanse middenmoter.

Hoe ziet dat er dan uit? Bij Atalanta ligt de focus volledig op de eigen jeugdopleiding. Vanaf het moment dat een jeugdspeler in de opleiding instroomt, wordt alles in werking gesteld om hem zo goed mogelijk voor het eigen eerste elftal klaar te stomen. Dit gebeurt volgens drie pijlers die vergelijkbaar zijn met de methode-Cruijff. Dat zijn scouting op identiteit, Individuele training van karakter en vaardigheden en het aanstellen van specialisten.

Scouting op identiteit

“Wanneer we een speler selecteren kijken we evenveel naar het karakter als naar de technische eigenschappen. Het voetbal van tegenwoordig kent een hoog tempo en een langzame speler zal het altijd moeilijk hebben zich hieraan aan te passen. Daarom moet een jonge speler snel van geest én snel van benen zijn. Techniek en snelheid zijn twee essentiële eigenschappen.” (Maurizio Costanzi, hoofd jeugdopleiding Atalanta)

Wanneer er in het ziekenhuis van Bergamo een baby wordt geboren, dan staat hij direct op de radar van de plaatselijke voetbalclub. Sinds het najaar van 2010 doet het bestuur van Atalanta – momenteel zesde in de Italiaanse Serie A – namelijk een voetbalshirt cadeau aan elke pasgeborene in de regio. Met het gebaar wordt een band met het achterland gecreëerd, om hier later de vruchten van te plukken. Dit doet de derde voetbalclub van Lombardije dan ook graag. Een voorbeeld is Andrea Conti – de concurrent van Hans Hateboer op de rechtshalf positie – werd op jonge leeftijd opgepikt bij een amateurclub in Lecco, een stad gelegen in de nabijheid van Bergamo. Atalanta heeft zo een verbond met het merendeel van de voetbalclubs in de regio. Slim, want Inter en Milan – beide gevestigd in het nabijgelegen Milaan – vissen uit dezelfde vijver. Wanneer een voetballertje uitblinkt op de amateurvelden, wordt Atalanta direct ingeschakeld en krijgt het een eerste optie op de desbetreffende jongeling. In ruil hiervoor organiseert het bestuur van de Nerazzurri clinics, verzorgt het de voetbalkleding en betaalt het de Bergamese jeugdclubs ieder twaalf- tot veertienduizend euro.

Atalanta’s jeugdopleiding bestaat uit ongeveer 300 spelers. Hiervan komt meer dan negentig procent uit de regio Bergamo. Waar er voorheen enkel in Italië naar spelers werd gekeken, breidde de jeugdscouting zich in de afgelopen jaren uit naar Afrika. Met succes. Dit seizoen brak er met Franck Kessiè (20) een Ivoriaanse speler door, terwijl ook Emmanuele Latte Lath (18, Ivoorkust) zijn debuut voor Atalanta maakte. Hoofd jeugdopleiding Maurizio Costanzi beaamt: “Afrika heeft een enorm potentieel, wat inhoudt dat het de toekomst van het voetbal kan zijn. Ook in genetisch opzicht heeft een Afrikaanse atleet vaak enkele voordelen boven een speler uit een ander continent.”

Het merendeel van de scouting vindt echter nog altijd plaats in Italië. Om een speler zo goed mogelijk te beoordelen heeft het bestuur van de Nerazzurri zestig observeerders aangesteld. Deze scouts zijn niet per se in dienst bij de Italiaanse club. Een observeerder kan ook een jeugdtrainer bij een amateurclub in de buurt zijn. Wordt een speler getipt door een observeerder, dan worden de betaalde scouts ingeschakeld.

In dit proces worden de jongelingen tussen hun zevende en twaalfde levensjaar intensief gescout op hun balbehandeling en (vooral) op het gedrag. Breed gedragen normen en waarden zijn immers essentieel zijn in de jeugdopleiding van het Italiaanse Atalanta. Heeft een voetballer een uitstekend balgevoel, maar is het gedrag op het veld slecht, dan valt hij af.

Een voorbeeld is Mario Balotelli. Toen de huidige spits van OGC Nice dertien was, werkte hij een stage af bij Atalanta. Tijdens een van de oefenpartijtjes reageerde Balotelli echter erg fel op de scheidsrechter van dienst. Voetballend speelde de Italiaanse aanvaller iedereen weg. Omdat persoonlijkheid een essentiële eigenschap in de jeugdopleiding van Atalanta is, werd Balotelli op basis van zijn arrogante en onrustige houding echter afgewezen. Hij kwam uiteindelijk in de jeugdopleiding van Inter terecht. Toenmalig hoofd jeugdopleiding van Atalanta Mino Favini beaamt : “Iemand met goede manieren is immers sneller bereid om ons type training te accepteren.”

Karakter en cultuur kweken

“Wat het moeilijkste aan het voetbal anno 2016 is? Het opvoeden van de spelers. En dan bedoel ik ook het vormen van eigenschappen als opofferingsgezindheid voor het team. Het laten voelen dat niet alles van anderen moet komen, maar vooral uit jezelf.” (Maurizio Costanzi, hoofd jeugdopleiding Atalanta)

Wanneer een speler wordt beoordeeld en Atalanta hem wél besluit aan te nemen, dan komt hij in de jeugdopleiding terecht. Vanaf dat moment wordt een speler opgeleid voor het eerste elftal van de Nerazzurri. Om een speler hiervan bewust te maken, ligt de focus in de eerste jaren van de jeugdopleiding (naast het trainen van de balbehandeling) nog steeds vooral op het vormen van het karakter. Tot de Onder-12-elftallen zijn trainers van Atalanta vooral docenten. De focus ligt niet op het voetbal, maar op het opvoeden van de voetballertjes. Elke speler in de jeugdopleiding van Atalanta krijgt individuele training en wordt in dit proces persoonlijk begeleid door één psycholoog en door drie docenten.

De psycholoog volgt de persoonlijke ontwikkeling, waarbij jeugdspelers om de drie maanden bij de specialist op bezoek gaan. Tijdens deze gesprekken wordt de persoonlijke gemoedstoestand van de jeugdspeler bekeken. Om het maximale uit de jeugdspeler te halen is het immers van belang dat degene zich op de jeugdopleiding thuis voelt en zich aan de normen en waarden van de club aan kan passen.

De drie aangestelde tutoren houden het proces op school in de gaten. Jeugdspelers uit de regio gaan in de buurt van trainingscomplex Zingonia naar school. Jeugdspelers van verder worden voor een kostschool ingeschreven, waar kennis wordt gemaakt met de plaatselijke cultuur. In dit proces worden de behaalde schoolcijfers bekeken. Lukt het een speler niet om zowel óp als naast het veld te presteren, dan is het einde verhaal.

Om afwijkend gedrag uit te bannen, straft Atalanta haar spelers bij excessief gedrag dan ook zwaar. Toen Alberto Grassi – momenteel lid van de eerste selectie – zich in zijn tijd bij de Primavera (Onder-21) racistisch over een tegenstander uitliet en uit het veld werd gestuurd, wachtte het bestuur van de Nerazzurri de straf van de Italiaanse voetbalbond niet af. Grassi werd tijdelijk uit het elftal gezet en diende zich voor straf enkele maanden één keer per week bij te plaatselijke kerk te melden om de pastoor te helpen. Als klap op de vuurpijl verplichtte Atalanta de jeugdspeler een bezoek te brengen aan een Ghanese man in het ziekenhuis. Alles om de speler in het vervolg in het gareel te houden.

Indien Atalanta besluit een voetballer aan een andere club uit te lenen, dan verwacht de club dan ook dat de desbetreffende speler de ethische code elders doorzet. Mino Favini: “Wanneer we iemand verhuren en de desbetreffende club me opbelt om te zeggen dat de speler in kwestie zich goed gedraagt, dan levert me dit me de meeste tevredenheid op.”

Hoe spelers beter worden

“De prestaties zijn aan onze hele jeugdopleiding toe te schrijven. In dit proces zijn vooral trainers, maar ook mensen uit alle andere delen van de club betrokken. De scouting is hierin enorm belangrijk en de basis waar vanuit we altijd beginnen. Desondanks is de jeugdopleiding het werk van een groep, die volledige betrokkenheid van iedereen vereist.” (Maurizio Costanzi, hoofd jeugdopleiding Atalanta)

In de oudere jeugdteams ligt de focus wél op het veld. Elke jeugdspeler wordt een persoonlijk schema aangemeten. Dit schema verandert iedere drie maanden, waarbij er aandacht is voor de persoonlijke ontwikkeling van de speler. Teamtraining is van ondergeschikt belang. In dit proces probeert Atalanta de jongeling dus (nog steeds) zo individueel mogelijk te begeleiden.

Tot het veertiende levensjaar krijgen de jeugdspelers géén vaste positie op het veld toegewezen. Dit betekent dat alle facetten van het voetbal aan bod komen. Ambieert een twaalfjarige jeugdspeler een carrière als spits, maar heeft hij moeite met verdedigen, dan wordt er in zijn persoonlijke trainingsschema toch vooral plek ingeruimd voor defensieve training.

Op dat moment is tactische training nog niet aan de orde. Tot de Onder 15-ploeg wordt er vooral met de bal getraind. Hierbij wordt vooral getraind op het ontwikkelen van de techniek. Voormalig hoofd jeugdopleiding Mino Favini: “Het vroeg beginnen van het trainen van de techniek is in mijn ogen een van de belangrijkste zaken in het voetbal. Barcelona voert deze trainingsmethode waanzinnig goed uit, waarmee ze nog altijd hoge ogen gooien. Het is de methode waarin ik altijd heb geloofd.”

Spelers worden niét opgeleid om al in de jeugd om prijzen te strijden. Later – wanneer het eerste elftal al in zicht is – beginnen de jeugdploegen pas met het trainen op het gebruiken van diverse formaties. Dit gebeurt wél in groepsverband. Deze trainingen vinden plaats op Zingonia, het hypermoderne trainingscomplex waar enkele jaren geleden nog voor tien miljoen euro aan werd verbouwd.

Hoewel Atalanta’s Onder-15 en Onder-17 afgelopen seizoen algeheel Italiaans kampioen werden, beweert het bestuur van de Nerazzurri in de jeugdopleiding niets om resultaten te geven. Spelers worden opgeleid voor het eerste elftal. Spelers worden niét opgeleid om al in de jeugd om prijzen te strijden. Het is een filosofisch aspect dat van Ajax is afgekeken, beaamt ex-hoofd jeugdopleiding Mino Favini: “De manier van opleiden van Ajax is een voorbeeld. In de jeugd geeft men daar niets om resultaten op het veld. Men is enkel geïnteresseerd in het opleiden van de spelers, en hen te laten zien hoe te voetballen.” Winnen is in Bergamo niet belangrijk. Persoonlijke progressie des te meer. Om dit te bewerkstelligen maakt Atalanta gebruik van een team specialisten.

Jeugdteams worden in het ontwikkelingsproces meestal getraind door ex-spelers met een verleden bij Atalanta. Deze trainers kennen de clubcultuur en worden in staat geacht deze breed gedragen normen en waarden op de jeugdspelers over te brengen. Ook hierin deed de jeugdopleiding inspiratie op uit het model van Ajax: “Of we ons inspireren uit andere jeugdopleidingen? Elke periode kent zijn eigen modellen. Er is een tijd waarin Ajax de klok sloeg, daarna was het aan Portugal en daarna leidden Spaanse ploegen het best op. Ik denk dat we er goed aan doen uit elk van deze modellen wat inspiratie op te doen, zonder iets letterlijk te kopiëren.”

Bij Atalanta worden de meeste jeugdploegen geleid door een trainer met een verleden bij de club, omdat zij goed in staat zijn de professionele cultuur van de club op de spelers over te brengen. Hoewel het boven alles belangrijk is om een speler individueel beter te maken is de clubcultuur hierin nog altijd leidend, aldus hoofdtrainer Gian Piero Gasperini : “We krijgen dit alles voor elkaar omdat de club serieuze en structurele plannen heeft. De fans zijn fanatiek en ik heb al enkele interessante spelers in de jeugdteams gezien. Het project is enorm gericht op spelers uit de eigen jeugdopleiding. Bovendien worden de banden met de regio aangehaald. Atalanta lijkt in deze op Athletic Bilbao, maar dan iets minder overdreven. Wanneer een jeugdspeler goed is, maar niet met een Bergamees accent spreek, dan nemen we hem natuurlijk net zo goed aan.”

Waar Ajax in 2015 definitief van het Plan Cruijf afstapte, blijkt de soortgelijke Methode Atalanta te werken. De club verkocht de afgelopen transferperiode al voor vijftig miljoen euro en staat met enkele jeugdexponenten in de basis op een vijfde plek in de Serie A. Het verbaast ex-hoofd jeugdopleiding Mino Favini niets: “De jongens van Atalanta hoofdrolspelers in de Serie A? Dat komt niet als een verrassing. Sterker nog, in de nabije toekomst zullen er nog meer toptalenten debuteren.”